Reakcja Czugajewa

Reakcja ta może być użyta do wykrywania związków niklu obok związków kobaltu. Kompleks cyjanokobaltawy bowiem, powstający pod działaniem nadmiaru cyjanku na sól kobaltawą, w warunkach reakcji ulega utlenieniu na cyjanokobaltowy, w którym grupy cyjanowe są silniej związane z jonem centralnym, tak iż tlenek kobaltowy nie powstaje. Por. też ustęp o redukcji cyjanokobaltanów w ciekłym amoniaku

Nikiel zdradza dużą skłonność do tworzenia z niektórymi związkami organicznymi tzw. związków wewnętrznie kompleksowych, czyli chelatowych (§ 90). Taki wewnątrzkompleksowy związek tworzy nikiel z dwumetylo- glioksymem (I). Po dodaniu do amoniakalnego roztworu soli niklawej 1%-owego roztworu dwumetyloglioksymu w alkoholu strąca się związek kompleksowy w postaci malinoworóżowego osadu, praktycznie nierozpuszczalnego w wodzie. Budowę jego da się przedstawić wzorem II. Atom niklu zastępuje tu po jednym atomie wodoru w dwóch cząsteczkach dwumetyloglioksymu, a poza tym łączy się wiązaniami koordynacyjnymi z obu atomami azotu niepodstawionych grup = N—OH (linie kropkowane). Nikiel w kompleksie jest więc koordynacyjnie cztero- wartościowy.

Reakcja z dwumetyłoglioksymem (reakcja Czugajewa) jest bardzo specyficzna i pozwala wykryć obecność niewielkich nawet ilości niklu wobec dużego nadmiaru kobaltu. Może być ona użyta również do oznaczeń ilościowych.

Bardzo ciekawym związkiem jest karbolynek niklu, odkryty w 1888 r. przez Langera. Powstaje on podczas przepuszczania tlenku węgla nad subtelnie rozdrobnionym niklem, ogrzanym do 50—100°C. Przedstawia bezbarwną ciecz o gęstości 1,31 g/cm3, zestalającą się w —25°C i wrzącą w +43°C. Z pomiarów gęstości pary wynika dla karbonylku niklu wzór NifCO)/,. W zamkniętych naczyniach w zwykłej temperaturze jest on całkiem trwały w zetknięciu z powietrzem powoli ulega utlenieniu. W wodzie jest nierozpuszczalny, wskutek tego nie ulega działaniu rozcieńczonych wodnych roztworów kwasów i zasad. Rozpuszcza się natomiast w eterze, benzenie, chloroformie. Ogrzany do około 200 °C, rozpada się na nikiel i tlenek węgla. O roli karbonylku w metodzie M o n d a rafinowania niklu surowego była już mowa w paragrafie poprzednim.

Badanie budowy karbonylku wykazało, że atom niklu jako akceptor przyłącza za pomocą wiązań koordynacyjnych atomy węgla z grup karbonylowych CO, które tworzą dokoła niego regularny czworościan. W stanie stałym karbonylek niklu tworzy sieć przestrzenną układu regularnego.