Iryd, Ir

Iryd występuje w przyrodzie jako domieszka w surowej platynie lub też w stopie z osmem jako „osmiryd”. Stop ten zwykle towarzyszy platynie i po rozpuszczeniu jej w wodzie królewskiej pozostaje jako osad. W niektórych miejscowościach, przede wszystkim w Tasmanii, osmiryd spotyka się, też jako minerał samodzielny.

Iryd jest to metal srebrzystobiały, kruchy i bardzo twardy. Obok osmu ma najwyższą temperaturę topnienia wśród platynowców i największą gęstość (por. tabl. 113 § 404). Odznacza się dużą odpornością chemiczną. Ogrzany w powietrzu lub w tlenie do temperatury czerwonego żaru tworzy dwutlenek, Ir02, który jest nieco lotny. Lecz powyżej 1140°C dwutlenek ten rozpada się z powrotem na pierwiastki. Iryd ulega też działaniu fluoru i chloru. Na działanie kwasów, nie wyłączając wody królewskiej, jest bardzo odporny, podobnie na działanie sto-

Sł — Chemia nieorganiczna pionych zasad. Powoli ulega utlenieniu pod wpływem stopu sody z saletrą. W zastosowaniach praktycznych irydu ważne są przede wszystkim jego twardość i odporność na działania chemiczne oraz wysoka temperatura topnienia, przewyższająca temperaturą topnienia platyny o blisko 700°C. Wskutek tego iryd znacznie lepiej nadaje się do wyrobu przyrządów laboratoryjnych, jak tygle, czółenka, rury do pieców elektrycznych i in. Tygle irydowe są odporne na stopione wodorotlenki, fosforany, wodą królewską i in. Również i stopy platyny z irydem są znacznie twardsze i odporniejsze chemicznie niż czysta platyna. Z takiego stopu sporządzony jest np. wzorzec metra i wzorzec kilograma przechowywane w Międzynarodowym Biurze Miar i Wag w Sevres pod Paryżem. Z powodu twardości irydu używa sią go też do wyrobu ostrzy u wiecznych piór. Szerszemu zastosowaniu stoi na przeszkodzie wysoka cena metalu.