Hafn, Hf

L. at. 72, ciężar at. 178,50. Izotopy 174, 176, 178, 179, 180. Związki hafnu towarzyszą zawsze minerałom cyrkonowym w ilościach rzędu paru procent, niekiedy jednak znacznie większych. Hafn nie należy więc do pierwiastków wyjątkowo rzadkich: zawartość jego w skorupie ziemskiej jest większa od zawartości takich pierwiastków, jak jod, ołów, cyna. Jeżeli mimo to odkrycie hafnu nastąpiło tak późno, przyczyną tego było niezwykłe podobieństwo jego pod względem chemicznym do cyrkonu, jakiego (poza rodziną lantanowców, § 359) nie spotyka się w żadnym innym miejscu układu okresowego. Podobieństwo to wynika ze zbliżonych wartości ich promieni atomowych i jonowych, które dla pierwiastków rodziny tytanowców wynoszą:

Bardzo pouczająca jest historia odkrycia hafnu. Już Thomsen w 1895 r. na podstawie ukiadu okresowego Mendelejewa przewidywał istnienie wyższego homologu cyrkonu. Po odkryciu w 1913 r. prawa Moseleya, ustalającego zależność pomiędzy budową widma promieni X różnych pierwiastków a ich położeniem w układzie okresowym (§ 76), stwierdzono, że pierwiastek o liczbie atomowej 72 nie był jeszcze wówczas znany. Początkowo szukano go wśród metali ziem rzadkich. Jednakże Bohr na podstawie swojej koncepcji układu okresowego, opartej o teorię budowy atomu (§ 80), zwrócił uwagę, że ostatnim pierwiastkiem w szeregu lantanowców powinien być lutet (1. at. 71), a pierwiastek 72 należeć powinien do rodziny tytanowców, jest więc najbliższym homologiem cyrkonu. Idąc za tą wskazówką Coster i Hevesy w 1922 r. poddali szereg preparatów cyrkonowych badaniu promieniami X i stwierdzili od razu, że wszystkie one zawierają większe lub mniejsze ilości pierwiastka 72, któremu od łacińskiej nazwy Kopenhagi, gdzie badania były wykonane (Hafnia), nadali nazwę „hafnium”.