Osm, Os

Osm występuje w surowej platynie najczęściej w postaci tzw. osmi- rydu, tj. stopu osmu z irydem. Zawartość jego nie przekracza zazwyczaj paru procent. W Australii jednak oraz w zachodnich Stanach Ameryki napotyka się ziarna o zawartości znacznie większej, a w Kalifornii i w Tasmanii natrafiono nawet na prawie czysty osmiryd.

Podczas roztwarzania surowej platyny w wodzie królewskiej osmiryd pozostaje nierozpuszczony. Od irydu i innych składników tej pozostałości osm daje się oddzielić dzięki lotności jego czterotlenku.

Osm jest metalem o połysku niebieskawym, przypominającym cynk. Jest bardzo twardy i kruchy, tak że daje się proszkować. Ma najwyższą temperaturę topnienia spośród platynowców i największą gęstość spośród wszystkich znanych substancji (por. tabl. 113, § 404). Z powodu wysokiej temperatury topnienia używano osmu do wyrobu drucików w żarówkach, zanim nie został wyrugowany przez znacznie tańszy wolfram.

Osm w postaci zwartego metalu jest bardzo odporny na działanie czynników chemicznych i nie rozpuszcza się nawet w wodzie królewskiej. W stanie rozdrobnionym natomiast, jako czarny proszek, jest znacznie bardziej reaktywny. Charakterystyczna dla niego jest przede wszystkim nadzwyczajna łatwość, z jaką ulega on utlenieniu na lotny czterotlenek, 0s04. Reakcja zachodzi powoli na powietrzu już w zwykłej temperaturze, dzięki czemu sproszkowany osm ma zawsze charakterystyczny zapach czterotlenku (stąd nazwa pierwiastka: bcfj.ii — zapach). Podczas ogrzewania w tlenie do 400°C sproszkowany osm zapala się. Czterotlenek powstaje także ze sproszkowanego metalu pod działaniem stężonego HNO3, H2S04, stopionych pirosiarczanów oraz podchlorynów. W podwyższonej temperaturze sproszkowany osm reaguje również z siarką, fluorem i chlorem.