Spośród soli cynku z kwasami tlenowymi najważniejszy jest siarczan cynkowy, otrzymywany przez ostrożne prażenie blendy cynkowej lub też przez rozpuszczenie cynku, tlenku, siarczku lub węglanu cynkowego w kwasie siarkowym i odparowaniu roztworu. Siarczan cynkowy łatwo rozpuszcza się w wodzie (tabl. 96).

Tor, 1. at. 90, ciężar at. 232,05, należy do pierwiastków promieniotwórczych. Minerały zawierające tor jako składnik istotny spotykane są dość rzadko. Należą do nich: krzemian torowy, ThSiC>4 (izomorficzny z cyrkonem), który pod nazwą torytu lub oranżytu występuje przede wszystkim w Norwegii, oraz torianit, Th02, znajdowany głównie na Cejlonie i zawierający zawsze znaczne ilości uranu. Związki uranu towarzyszą też stale w mniejszej lub większej ilości innym minerałom torowym.

Kobalt należy do pierwiastków mniej pospolitych. Występuje zawsze w towarzystwie niklu, lecz w ilościach na ogół mniejszych. Główne minerały kobaltowe są związkami arsenowymi, a mianowicie smaltyn, COAS2, i kobaltyn, CoAsS. Poza tym pewne znaczenie ma zawartość kobaltu w niektórych pirytach magnetycznych oraz w niektórych odmianach dwutlenku manganu. W stanie rodzimym kobalt został znaleziony jako domieszka w żelazie meteorycznym (0,5—2,5°/o).

Protaktyn, 1. at. 91, ciężar at. 231, został wykryty w 1917 r. przez O. Hahna i L. Meitner, a niezależnie od nich przez S o d d y’e g o i Cranstona. Jest on pierwiastkiem promieniotwórczym towarzyszącym zawsze uranowi w jego rudach, jednakże w niezmiernie małych ilościach na tonę uranu w rudzie przypada zaledwie 129 mg Pa.

Zależnie cd warunków zewnętrznych odróżnia się różne typy korozji, więc korozję atmosferyczną, wodną, ziemną itp. Mechanizm procesu jest w każdym przypadku nieco odmienny, zawsze jednak bardzo skomplikowany. Wskutek tego pomimo licznych badań, nie został on dotychczas wyjaśniony we wszystkich szczegółach.

W celu rozdzielenia pierwiastków pozauranowych, jak również w celu oddzielenia ich od pozostałych produktów przemian jądrowych i innych domieszek, stosuje się najczęściej metody podobne do używanych dla wyodrębnienia protaktynu i uranu (§ 376 i 389), a więc strącanie w postaci trudno rozpuszczalnych osadów z zastosowaniem „nośników”, ekstrakcję za pomocą rozpuszczalników organicznych, wymianę jonów z roztworu na odpowiednich jonitach. Wykorzystuje się przy tym różną zdolność do przechodzenia na wyższe stopnie utlenienia, zwłaszcza gdy chodzi o pierwsze transuranowce. Ostatnią z wymienionych metod stosuje się z dużym powodzeniem przede wszystkim do rozdzielania dalszych pierwiastków transuranowych, począwszy od Cm. Po zaadsor- bowaniu na jonicie ulegają one tym łatwiej wyługowaniu, im wyższa jest ich liczba atomowa.

Rysunek 169 przedstawia schematycznie zasadę budowy pieca Siemensa — Martina. Surowiec podlegający przeróbce wprowadza się na trzon T. Zależnie od składu surowca buduje się piec z wyłożeniem trzona kwaśnym lub zasadowym. Dla ułatwienia utleniania domieszek wprowadza się do pieca pewną ilość tlenków żelaza (rudy) lub też starego złomu żelaznego, pokrytego zawsze warstwą tlenków (rdzy). Gaz oraz powietrze potrzebne do jego spalania wchodzą do pieca poprzez regeneratory i R2 są to komory zapełnione cegłą ogniotrwałą ułożoną w kratę. Gorące gazy spalinowe po drodze do komina przepływają przez drugą parę takich samych regeneratorów R3 i R4, oddając zawarte w nich ciepło. Gdy druga para regeneratorów dostatecznie się ogrzeje, zmienia się kierunek gazów w piecu za pomocą odpowiednich zaworów: gaz i powietrze wchodzą do pieca przez R3 i R4, ogrzewając się przed spalaniem, spaliny zaś oddają swe ciepło regeneratorom Rt i R2. Tego rodzaju urządzenie daje dużą oszczędność paliwa i pozwala osiągnąć znacznie wyższą temperaturę (por. § 224).

Odwrotnie, chlorozłociany ogrzewane w stanie stałym, przechodzą w chlorozłociny. Stały chlorek złotawy przyłączać może tlenek węgla oraz amoniak (ten drugi w ilościach do 12 cząsteczek NH, na cząsteczkę AuCl).

Rozdrobniony osm przedstawia bardzo aktywny katalizator w wie- lu reakcjach, m. in, w reakcji syntezy amoniaku, jednak wskutek wysokiej ceny rzadko jest stosowany.

Kwas nadmanganowy znany jest jedynie w roztworach, najwyżej 20°/o-owych. Podczas dalszego stężania następuje rozkład, przy czym wydziela się tlen i strąca się dwutlenek manganu. W roztworze kwas nadmanganowy zachowuje się tak jak kwas mocny, praktycznie całkowicie zdysocjowany. Roztwory te są zabarwione tak samo jak roztwory nadmanganianów i działają silnie utleniająco.

Żelazo wykazuje duże powinowactwo do tlenu, W stanie subtelnie rozdrobnionym, w jakim otrzymuje się je np. przez redukcję tlenku wodorem lub przez rozkład karbonylku (§ 406), jest ono piroforyczne, tzn. utlenia się samorzutnie na powietrzu, rozgrzewając się przy tym do czerwoności. W zwartych blokach czyste żelazo ulega działaniu suchego powietrza dopiero powyżej 150°C, a ogrzane w postaci cienkiego drutu w czystym tlenie, spala się na tlenek, Fe3C>4. Ten sam tlenek otrzymuje się też przez działanie pary wodnej na żelazo ogrzane powyżej 200°C: – 3Fe + 4H.O = Fe304 -h 411.

Żelaziak brunatny, czyli limonit, będący uwodnionym tlenkiem żelazowym o składzie zmieniającym się w granicach od Fe203 H20 (lub 2FeO OH) do Fe203 3H20 (lub 2Fe(OH)3), występuje w masach zbitych, włóknistych itp. w W. Brytanii, Hiszpanii, Kanadzie, Płn. Francji. Potężne pokłady limonitu, zawierające pewne ilości fosforanów i wapieni, znane pod nazwą „minette”, eksploatowane są na wielką skalę w Lotaryngii, Uwodniony tlenek żelazowy w postaci ziemistej spotyka się pod nazwą rudy łąkowej, jeziornej, błotnej w wielu miejscach niziny północnoniemieckiej, w Polsce, Szwecji, Finlandii i innych krajach. Cenną rudę żelazną stanowi węglan żelazawy, FeC03, noszący nazwę syderytu lub szpatu żelaznego. Tworzy on kryształy romboedryczne, izomorficzne z kalcytem. W dużych ilościach występuje w alpejskich prowincjach Austrii, przede wszystkim w Styrii i Ka- ryntii. Zmieszany z gliną, tworzy rudę żelazną, rozpowszechnioną w W. Brytanii oraz w Polsce pod nazwą sferosyderytu.