Stopy żelaza z węglem, zawierające poniżej 1,7% (zwykle 0,5—1,0%) węgla (obok innych składników), noszą nazwę stali. W celu otrzymania stali z żelaza surowego należy zeń usunąć przeważną część węgla i innych domieszek. Proces ten nosi nazwę świeżenia. chiwaniem powietrza. Dla usunięcia większej części węgla oraz innych domieszek wymagane było trzykrotne przetapianie.

Własności różnych gatunków żelaza technicznego oraz wpływ, jaki na te własności wywiera ich skład i obróbka termiczna, zależne są od warunków równowagi w układach złożonych z węgla i żelaza. Na rysunku 170 przedstawione są te warunki w postaci wykresu zależności temperatur równowagi pomiędzy poszczególnymi fazami od zawartości węgla. Punkty A, B i C, położone na osi rzędnych, przedstawiają odpowiednio temperaturę krzepnięcia czystego żelaza (152B°C), punkt przemiany odmiany L w odmianę y (1401°C) oraz punkt przemiany czystego y-ferrytu w a-ferryt (906°C). Dodatek węgla obniża temperaturę krzepnięcia ciekłego stopu wzdłuż krzywej ADE. Skład kryształów, wydzielających się ze stopu podczas krzepnięcia, zmienia się początkowo wzdłuż krzywej AF (roztwory stałe węgla w żelazie 8), potem wzdłuż krzywej GH (roztwory węgla w żelazie y, zwane austenitem). Punkt E, którego współrzędne wynoszą 4,2“/o C i 1140°C, jest punktem eutektycznym. Jeżeli oziębienie stopu, odpowiadającego swoim składem mieszaninie eutcktycznej, nie odbywa się zbyt wolno, powstający eutektyk jest złożony z kryształów austenitu o składzie wyznaczonym przez punkt H (1,7% C), oraz z węglika żelaza, zwanego cementytem, o wzorze Fe3C (6,68fVo C). Entektyk ten nosi nazwę ledeburytu. Przez dalsze zwiększanie zawartości węgla w stopie jego temperatura krzepnięcia znowu wzrasta, aż osiąga maksimum w punkcie I (1550°C) przy zawartości węgla odpowiadającej cementytowi. Ze stopów takich podczas krzepnięcia wydziela się najpierw cementyt, a następnie mieszanina eutektyczna (ledeburyt).

Czterochlorek, ThCl, powstaje podczas przepuszczania mieszaniny tlenku węgla i chloru lub też czterochlorku węgla nad rozżarzonym do czerwoności dwutlenkiem toru: ThOä 4 001, = ThCl, + CO,.

Osad wodorotlenku platynowego rozpuszcza się zarówno w kwasach, jak i w zasadach. Pod działaniem kwasu solnego następuje wymiana koordynacyjnie związanych grup OH- na aniony Cl- i powstaje kwas czterochlorodwuhydroksoplatynowy, H2[PtCh,(OH)2]. Zasady natomiast tworzą z wodorotlenkiem platynowym sole o wzorze Mi[Pt(OH)o] zwane platynianami (właściwie sześciohydroksoplatynianami), izomorficzne z sześciohydroksoeynianami (§ 255).

Kwasy, w których na 1 g-cz. wody przypada więcej niż 1 g-cz. tlenku kwasowego, określane są jako wiełokwasy (polikwasy). Jeśli w skład ich wchodzi jeden tylko rodzaj bezwodnika, nazywa się je izopolikwa- sami (np. omówione wyżej kwasy wielomolibdenowe i wielowolfra- mowe), w przeciwnym razie — heteropolikwasami (przykład: kwas dwu- nastomolibdenianofosforowy). Dużą skłonnością do tworzenia wielo- kwasów odznaczają się szczególnie pierwiastki z rodzin chromowców i wanadowców. Występuje ona również, choć w znacznie słabszym stopniu, u pierwiastków niemetalicznych rodzin głównych, jak B, Si, P, S i in.

Azotan manganawy, Mn(N02)2, krystalizuje z roztworu jako sześciohydrat. Ogrzewany w stanie stałym rozkłada się z wydzieleniem dwutlenku azotu i pozostawieniem dwutlenku manganu: Mn(N03)2 > MnOa -j- 2N02.

Tlenek 0s03 i odpowiadający mu kwas osmowy H2OSO4 nie są znane. Istnieją natomiast sole tego kwasu, osmiany, analogiczne do rute- nianów (§ 424), np. osmian potasowy, powstający przez stapianie sproszkowanego osmu z węglanem i chloranem potasowym. Po rozpuszczeniu stopu w wodzie krystalizuje z roztworu hydrat o składzie K2OSO4 2H20 w postaci ośmiościanów barwy bladofiołkowej. Osmiany są znacznie mniej trwałe od rutenianów i pod wpływem środków utleniających, a nawet pod wpływem wilgotnego powietrza, wydzielają czterotlenek osmu. Po zakwaszeniu ulegają częściowo utlenieniu na OSO4, częściowo zaś redukują się na uwodniony dwutlenek – 2K20S04 + 4H01 = 4KC1 + OsO + OsOa – 2HaO . ,

Chlorek niklawy, NiCl-2, powstający przez bezpośrednie łączenie pierwiastków lub przez ogrzewanie hydratu, tworzy złocistożółte łuski krystaliczne. Łatwo rozpuszcza się w wodzie (w 0°C — 54,5 g, w 20°C — 64,2 g, w 50°C — 78,25 g, w 100°C — 87,6 g na 100 g wody). W zwykłej temperaturze krystalizuje z roztworu sześciohydrat barwy zielonej izomorficzny z sześciowodnym chlorkiem kobaltawym. Podobnie do tego ostatniego chlorek niklawy tworzy sole zespolone z chlorkami litowców (chloronikieliny), a także chlorki zasadowe.

Znane są trzy tlenki uranu, których skład przedstawiają wzory UO3, UsOfc i U02. Skład ten ulega pewnym wahaniom wskutek występowania defektów w sieci przestrzennej. Trójtlenek uranu, UO:ł powstaje podczas łagodnego prażenia azotanu uranylowego lub uranianu amonowego: (NH4)aU,07 = 2NH3 + HaO +2 UOa.

Jednocześnie zaznacza się też coraz bardziej skłonność do przyłączania elektronów, tj. przechodzenia w sól kobaltawą. Skłonność ta jest zupełnie wyraźna już w jonach czteroakwodwuamminokobaltowych, a w ostatnim członie tego szeregu, za jaki uważany być może jon sześcio- akwokobaltowy, [Co(OH2)o]3+, jest tak wielka, że właściwie jon ten nie jest zdolny do istnienia i samorzutnie przechodzi w jon [Co(OH2)0]2+, występujący we wszystkich roztworach „prostych” soli kobaltawych.

Złoto występuje w związkach jako pierwiastek jedno- i trójwartościowy. Od obu tych stopni utlenienia wywodzą się dwa dość nieliczne szeregi związków, które rozróżnia się jako związki złotawe (Au1) i złotowe (Au111). Wobec małego powinowactwa złota do innych pierwiastków wszystkie jego związki są nietrwałe i wydzielają metaliczne

W pierwszej z nich, wynalezionej w 1855 r. przez Bessemera w Anglii, stopiony surowiec wlewa się do specjalnego naczynia żelaznego o kształcie gruszki (konwertora), wykładanego wewnątrz gliną ogniotrwałą i mieszczącego 5—20 ton surowca (rys. 166). Konwertor może być obracany dokoła esi poziomej. W jego dolnej części znajdują się otwory, przez które wdmuchuje się powietrze. Po napełnieniu konwertora stopionym surowcem ustawia się go w pozycji pionowej i rozpoczyna dmuchanie. Zawarte w surowcu domieszki zostają spalone w tlenie z wdmuchiwanego powietrza i uchodzą przez górny otwór konwertora (CO2) lub też tworzą żużel. Wydzielające się przy tym ciepło jest tak duże, że wystarcza na utrzymanie zawartości konwertora w stanie ciekłym, pomimo że temperatura topnienia żelaza wzrasta wskutek zmniejszenia ilości zanieczyszczeń. Cały proces trwa kilkanaście do dwudziestu minut.