Poza związkami zespolonymi, wspomnianymi w paragrafach poprzednich, żelazo tworzy liczne ważne i trwałe związki koordynacyjne, przede wszystkim z rodnikami cyjanowymi.

Niższe chlorki mogą więc być otrzymane przez termiczny rozkład wyższych. Chlorek platyna wy, PtCl2, jest szarozielonym proszkiem krystalicznym układu rombowego, nierozpuszczalnym w wodzie. Z kwasem solnym tworzy zespolony kwas chloroplatynawy, HfPtCU], Spośród soli tego kwasu najbardziej znany jest chloroplatynin potasowy, K2[PtCI4], tworzący czerwone kryształy rozpuszczalne w wodzie. Badanie tych kryształów promieniami X wykazało, że 4 atomy chloru koordynacyjnie związane z centralnym atomem platyny leżą wraz z nim w jednej płaszczyźnie, tworząc dokoła niego prawidłowy kwadrat.

Przed wprowadzeniem do wielkiego pieca ruda zostaje pokruszona na kawały wielkości pięści. Następnie poddaje się ją prażeniu celem odwodnienia oraz (w przypadku rud, zawierających węglan żelazawy) przekształcenia w tlenek. Zwiększa się przy tym porowatość rudy. Przeciwnie, rudy o konsystencji ziemistej podlegają brykietowaniu. Bezpośrednio pod wylotem ruda zostaje ogrzana przez gazy, opuszczające piec o temperaturze około 200°C. Zabierają one też rudzie resztę wody.

Zbadane dotychczas lantanowce są niezbyt trudno topliwymi metalami. Gęstości ich leżą w granicach od 6,7 do 10 g/cm3 wyjątek stanowi europ (d = 5,24 g/cm3). Wszystkie są paramagnetyczne, niektóre (przede wszystkim gadolin) nawet ferromagnetyczne.

Eksploatacja rud żelaznych, zawierających związki fosforu, została umożliwiona dzięki wynalazkowi Anglików Thomasa i Gilchri- s t a, którzy w 1878 r. wpadli na pomysł zastąpienia bogatej w krzemionkę, a więc „kwaśnej” wykładziny konwertora wykładziną zasadową, otrzymaną przez wyprażenie dolomitu. Również do samego surowca wprowadza się podczas procesu pewne ilości dolomitu lub wapienia. P2O5 otrzymany przez utlenienie fosforu łączy się z tlenkami wapnia i magnezu na fosforany, które przechodzą do żużla.

Wodorotlenek kobaltawy łatwo rozpuszcza się w kwasach, tworząc sole kobaltawe. W nieznacznym stopniu rozpuszczają go również stężone roztwory zasad, zabarwiając się przy tym na kolor fiołkowonie- bieski. Ma on więc, chociaż w bardzo nieznacznym stopniu, charakter amfoteryczny. Tworzące się przy tym związki noszą nazwę kobaltynów albo właściwie hydroksokobaltynów. Niektóre z nich otrzymano w postaci kryształów barwy fiołkoworóżowej, jak na przykład Na2[Co(OH)4] lub Ba2[Co(OH)e]. Na powietrzu czernieją wskutek utlenienia, pod wpływem wody ulegają natychmiast hydrolizie.

Znane są ponadto fluorki mieszane o składzie UiFy i UF, pośrednim pomiędzy UF4 i UF5. Przez redukcję czterofluorku uranu glinem w 900°C otrzymuje się trójfluorek UFS — substancję stałą barwy czarnej, trudno topliwą i nierozpuszczalną w wodzie. W zwykłej temperaturze jest dość trwały, lecz w 100°C szybko ulega utlenieniu. Ogrzany bez dostępu powietrza do 1000°C, dysproporcjonuje się w myśl równania: – 4UF3 — 3UF4 + U .

Cyjanek potasowy nie strąca osadu z roztworów chlorku zlotowego na skutek tworzenia się w roztworze anionów kompleksowych cyjano- złocianowych. W roztworach silnie zasadowych (pH>ll,6) powstają ainiony [AufCN]3-. Wobec niższych pH liczba koordynacji złota obniża się do 4. Po odparowaniu takiego roztworu wykrystalizowuje z niego cyjanozłocian potasowy K[Au(CN)/J 3/2H20 W postaci bezbarwnych kryształów łatwo rozpuszczalnych w wodzie. Pod działaniem kwasu solnego wydziela on cyjanowodór i przechodzi w cyjanek zlotowy, AU(CN):J 3H20 — bezbarwne kryształy, wydzielające się po odparowaniu roztworu.

Ażeby redukcja tlenku żelazowego na metal w czasie zetknięcia gazowego CO z rudą przebiegała możliwie całkowicie w myśl równania sumarycznego (I) w kierunku z lewa na prawo, stosować trzeba znaczny nadmiar CO. Wskutek tego opuszczające wielki piec gorące gazy (gazy wielkopiecowe) zawierają jeszcze dość znaczne ilości CO (24%) obok azotu (60%), C02 (12%) i niewielkich ilości wodoru i metanu. Temperatura ich wynosi około 200—250°C. Po oczyszczeniu w odkurzaczu wykorzystuje się je częściowo jako paliwo do napędu motorów poruszających pompy, tłoczące powietrze do dysz, częściowo zaś do podgrzewania tego powietrza. W tym drugim celu gazy wielkopiecowe miesza się z określoną ilością powietrza i spala w specjalnych aparatach skonstruowanych przez Co w per a (rys. 164) i stąd nazywanych krótko „cowperami”. „Cowper” jest to cylinder żelazny, zakończony kopułą, wewnątrz wyłożony cegłą ogniotrwałą. Przez całą jego wysokość przechodzi z jednej strony kanał pionowy, pozostała część wnętrza wypełniona jest kratą z cegły ogniotrwałej. Spalanie gazu wielkopiecowego następuje w konale, gorące zaś gazy spalinowe, przeciągając przez tę kratę oddają jej swoje ciepło. Gdy cegły ogrzeją się już dostatecznie, kieruje się gaz wielkopiecowy do innego cowpera, przez gorący zaś cowper przepuszcza się powietrze idące do dysz. W ten sposób nagromadzone w cowperze ciepło zostaje zawrócone do pieca. Po oziębieniu cowpera pierwszego znów kieruje się doń gaz wielkopiecowy, powietrze zaś przeciąga przez cowper drugi itd. W ten sposób przy każdym wielkim piecu funkcjonować powinna na przemian co najmniej jedna para cowperów (zwykle jest ich dwie lub trzy).

Kobalt zarówno w postaci jonu kobaltawego, jak i kobaltowego odznacza się dużą skłonnością do tworzenia związków zespolonych. Ściśle biorąc, należą do nich i omówione wyżej uwodnione sole ko- baltawe, zawierające jon [Co(OH2)c]2’i. Zazwyczaj jon kobaltu wiąże koordynacyjnie 6 grup atomowych (rzadziej 4). Zależnie od tego, czy grupy te stanowią cząsteczki elektrycznie obojętne (HaO, NO, NH3 lub azotowe zasady organiczne), czy też ujemnie naładowane jony (Cl“, NO”, COj i in.), kompleks, w skład którego wchodzi kobalt tworzy kation lub też anion zespolonego związku.

Metale ziem rzadkich oddziela się od związków innych pierwiastków, towarzyszących im w piasku monacytowym, przez wygotowanie z kwasem siarkowym, a potem wytrącenie z kwaśnego roztworu w postaci szczawianów. Wytrącający się razem z solami lantanowców szczawian torowy usuwa się przez rozpuszczenie w nadmiarze szczawianu, z którym tor tworzy rozpuszczalną sól zespoloną (§ 370). Dalszy rozdział wobec dużego podobieństwa metali ziem rzadkich należy do najtrudniejszych zadań praktycznych chemii nieorganicznej. Opiera się on:

Otrzymany w ten sposób surowy cynk zawiera zwykle dość znaczne ilości ołowiu, arsenu i nieco żelaza. Oczyszcza się go z początku przez przetapianie, a następnie przez destylację frakcyjną.