Jedynym minerałem, mającym znaczenie praktyczne jako ruda rtęciowa, jest cynober, czyli siarczek rtęciowy. Spotyka się także rtęć rodzimą w postaci drobniutkich kropelek, rozproszonych w rudzie. Rtęć wchodzi poza tym w skład niektórych tzw. rud płowych, będących złożonymi związkami siarki z różnymi metalami ciężkimi.

Należące do tej rodziny pierwiastki są metalami trudno topliwymi (tabi. 103), dość twardymi i kruchymi (z wyjątkiem toru). Są one na ogół odporne na działanie czynników chemicznych. W najwyższych tlenkach, wywodzących się — zgodnie z numerem grupy — od czwartego stopnia utlenienia, występuje w słabym stopniu charakter kwasowy, i to tym wyraźniej, im mniejsza liczba atomowa pierwiastka. Skłonność pierwiastków do występowania w niższych stopniach utlenienia maleje w kierunku od Ti do Th.

Dwutlenek wanadu, V02, otrzymuje się przez łagodną redukcję pięciotlenku, np, przez stapianie z kwasem szczawiowym. Jest on ciemnoniebieską, połyskującą substancją krystaliczną układu jednoskoś- nego o gęstości 4,654 g/cnrf Prażony na powietrzu lub też poddany działaniu stężonego HN02 przechodzi w pięciotlenek. Dwutlenek wanadu rozpuszcza się zarówno w kwasach, jak i zasadach. W tym drugim przypadku powstają sole, zwane wanadynami, którym w stanie krystalicznym odpowiada wzór M2[V4Ort] 7H20.

Z roztworu krystalizuje jako ośmiohydrat, YaiSO/J-j 8H20. Z siarczanami litowców i amonu tworzy sole podwójne o różnym składzie. Również i kwas siarczanoitrowy, H3[Y(S04)3], został otrzymany.

Ze wzglądu na obecność siarki oraz innych pierwiastków, których zawartość jest niepożądana w żelazie technicznym, minerały siarczkowe nie mają większego znaczenia jako rudy żelazne, tj. jako materiał wyjściowy do otrzymywania metalu. Pod tym względem najważniejsze są tlenki, wodorotlenki i węglany. Żelaziak magnetyczny, czyli magnetyt, FL304, nazwany tak z powcdu własności magnetycznych, w stanie czystym krystalizuje w postaci ośmiościanów układu regularnego. Teoretycznie zawiera 72,36% Fe. Występuje zwykle w zbitych masach, zawierających 40—60% żelaza. Olbrzymie pokłady tej rudy znajdują się w ZSRR (góry: Magnitnaja i Błagodaf na Uralu), Kanadzie, Stanach Zjednoczonych (New York, New Jersey, Pensylwania) i Skandynawii.

Czyste żelazo otrzymuje się laboratoryjnie przez elektrolizę soli żelazowych lub przez redukcję czystego tlenku żelazowego wodorem w temperaturze powyżej 500°C: Fe203 -j- 3H, = 2Fe + 3 HaO.

Uran metaliczny jest z wyglądu podobny do żelaza, lecz znacznie od niego cięższy. Tworzy trzy odmiany alotropowe. Uran « , trwały w zwykłej temperaturze (d = 19,04 g/cm3), krystalizuje w układzie rombowym. W 668°C przechodzi w tetragonalny uran [1 o gęstości 18,11 g/cm3. Trzecia odmiana, uran Y, jest trwały powyżej 774°C. Ma on gęstość 18,06 g/cm3 i tworzy sieć sześcienną przestrzennie centrowaną. Przez dodatek niewielkich ilości molibdenu odmiana 7 może być stabilizowana również i w zwykłej temperaturze. Jest ona kowalna i ciągliwa, w przeciwieństwie do odmian a i fi, które są kruche.

Spośród cyjanożelazinów sole litowców i berylowców są rozpuszczalne w wodzie, natomiast z metalami ciężkimi kwas cyjanożela- zawy tworzy sole przeważnie trudno rozpuszczalne. Bardzo charakte- oraz cyjanożelazin żelazowy, Fe”1 [Fen(CN)i]:. Ta ostatnia sól tworzy rystyczne są ciemnobrunatny cyjanożelazin miedziowy, Cu2[Fe(CN)|!] nierozpuszczalny w wodzie osad barwy ciemnobłękitnej, używany jako farba pod nazwą błękitu pruskiego lub berlińskiego. Jest on dość odporny na działanie kwasów, natomiast pod wpływem rozcieńczonych nawet zasad wydziela wodorotlenek żelazowy i odtwarza cyjanożelazin litowca.

Podobnie jak czyste żelazo, stal jest kowalna i ciągliwa. Już znacznie poniżej temperatury topnienia, która jest wyższa niż dla żelaza surowego, staje się miękka i plastyczna, daje się więc spawać na gorąco. Własności mechaniczne stali zależą w dużym stopniu od jej składu, przede wszystkim od zawartości węgla. Duże znaczenie ma tu również uprzednia obróbka termiczna (ogrzewanie do różnych temperatur oraz prędkość oziębiania). Stal uboga w węgiel (poniżej 0,2%), tzw. stal miękka, nosząca dawniej nazwę żelaza kowalnego, ma wysoką temperaturę topnienia (powyżej 1400°C), jest prawie tak miękka jak czyste żelazo i podobnie jak ono nie daje się trwale namagnesować (§ 406). Zwiększenie zawartości węgla powoduje obniżenie temperatury topnienia, zwiększa zarazem twardość i wytrzymałość stali. W odróżnieniu od stali miękkiej, te bogatsze w węgiel gatunki (stal budowlana o zawartości 0,2—0,6% C, stal narzędziowa — 0,9—1,5% C) mogą być trwale namagnesowane i dają się hartować. Proces hartowania polega na ogrzaniu stali do kilkuset stopni i szybkim oziębieniu przez zanurzenie do wody lub oleju. Stal hartowana staje się bardzo twarda, wytrzymała i sprężysta, lecz równocześnie krucha. Przez ponowne ogrzewanie jej do 200—350°C można tę kruchość, a z nią razem i twardość zmniejszyć w dowolnym stopniu, zależnie od czasu trwania ogrzewania oraz temperatury (odpuszczanie lub temperowanie stali). O wysokości temperatury podczas odpuszczania sądzi się zwykle po barwie nalotów, powstających na powierzchni stali podczas ogrzewania na powietrzu wskutek utlenienia (od jasnożółtej do ciemnogranatowej).

Wanad zostai odkryty w 1830 r. przez Se f stroma w szwedzkiej rudzie żelaznej. Nazwa jego została zaczerpnięta z mitologii staroskandynawskiej.

Jednakże dla europu i iterbu, tj. właśnie dla tych lantanowców, które zdolne są do występowania z wartościowością 2, obserwuje się bardzo duże odchylenia dodatnie od tej krzywej (rys. 161). Natomiast dla Ce, Pr i Tb, mogących występować w czwartym stopniu utlenienia, objętości atomowe są mniejsze, niżby wypadało ze wspomnianej krzywej.

Przepuszczając gazowy siarkowodór nad czterochlorkiem uranu, otrzymać można dwusiarczek, US2, jako ciemnoszary proszek o połysku metalicznym. Tworzy się on również przez bezpośrednie łączenie pierwiastków wziętych w odpowiednim stosunku. Woda rozkłada go powoli. Znacznie energiczniej działają kwTasy, szczególnie kwas azotowy.